CZARNOŁOZY

Jedna z najstarszych miejscowości powiatu chełmskiego – wzmiankowana w 1359 r. Ówczesna nazwa brzmiała Cziemnelozy. W 1443 r. używano nazwy Olchów. Obecna nazwa funkcjonuje od 1564 r. II wojna światowa nie ominęła wsi – 25 maja 1940 r. miała miejsce operacja policyjno – wojskowa 1 pułku SS Totenkompf z Chełma. Zabito z tej miejscowości (oraz z Ostrowa, Majdanu Ostrowskiego i Wierzbicy) 12 osób a ponad 100 wywieziono do Niemiec.

HUTA

Wieś w 1796 r. była wymieniana jako Huta Woyslawska. Pod koniec XIX wieku była tam huta szkła i cegielnia. W 1922 r. oddano do użytku budynek szkoły podstawowej. W 1936 r. na polach znajdujących się w miejscowości odnaleziono grób z okresu neolitu, a w 1960 r. natrafiono na drugi podobny grobowiec kamienny.

KRASNE

Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana była w 1430 r., w 1466 wymieniona jako Crasno. W XV i XVI wieku istniała w miejscowości prawosławna cerkiew. Ciekawostką jest fakt odkrycia na terenie kopalni piasku śladów cmentarzyska datowanego na epokę wczesnego kamienia (około 3 tysiące lat p.n.e). W miejscowości znajduje się cmentarz unicki z XVIII wieku.

KUKAWKA

Grodzisko Kukawka Zamczysko położone na terenie uroczyska Bończa leży około 1 km na południowy zachód od wsi Kukawka. Zajmuje kulminację wzgórza, zwanego Zamczysko – najwyższe wzniesienie wśród pasma wzgórz o nazwie Bałkany. Majdan ma kształt owalny o średnicy około 50 m. jest otoczony wałem ziemnym, od strony wschodniej wał jest podwójny i prowadzi tu wjazd do grodziska. Po rozkopaniu około 50 m2 rozpoznano umocnienia obronne grodu i okazało się, że wykonane są z konstrukcji palowej. Stopień ich zachowania świadczy o gwałtownym pożarze grodu. Ponadto z wykopów wydobyto około 10 fragmentów ceramiki pochodzącej z wczesnego średniowiecza. Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy w 1796 r.

MAJDAN

Większość osiedli i wsi o nazwach Majdan powstała w XVII i XIX wieku. Termin majdan przejęty został za pośrednictwem Turków z języka perskiego i oznaczał obozowiska robotników trzebiących lasy.

MAJDAN KUKAWIECKI

Miejscowość założono w 1775 r. Była drugą wsią powiatu chełmskiego powstałą na zasadzie majdanu. W 1961 r. miejscowość występowała pod nazwą Majdan Kukawiecki.

MAJDAN OSTROWSKI

Po raz pierwszy miejscowość wymieniona została w 1796 r. w latach 20-tych XX wieku działalność prowadziło Stowarzyszenie Spożywców Wzmocnienie a w latach 50-tych Spółdzielnia Produkcyjna z Majdanu Ostrowskiego przodowała w obowiązkowych dostawach zbóż. Na terenie miejscowości znaleziono gliniany garnek z monetami.

NOWY MAJDAN

Miejscowość położona jest w pobliżu rzeki Wojsławki. W okolicy wsi występowały liczne głębokie i długie wąwozy, przecinające sfalowany teren wysoczyzny. Na cyplu wierzchowinowym, w części zwanej Pohulanka, znajdowało się grodzisko wczesnośredniowieczne z mało widocznymi trzema pierścieniami wałów. U podnóża wzniesienia wypływało źródło. W pobliżu drogi prowadzącej do Popław na powierzchni około 1 ha znajdowało się 9 kurhanów. Grodzisko Majdan Nowy było umocnione konstrukcja drewniano – kamienną. Obiekt pełnił najprawdopodobniej funkcję schronieniową dla bezpośredniego zaplecza. Grodzisko datuje się na VIII-X wiek. W miejscowości działał Zespół Śpiewaczy Majdanianki.

OSTRÓW

Miejscowość położona jest w pobliżu rzeki Wojsławki. Datowana jest na 1444 r. a jej istnienie potwierdzono w 1462 r. W czasie II wojny światowej – 6 maja 1943 r. Niemcy zabili 3 mieszkańców wsi, 7 aresztowali i wywieźli na Majdanek.

OSTRÓW KOLONIA

Miejscowość położona jest w pobliżu rzeki Wojsławki. Atrakcją jest zespół dworski Poletyłów składający się z dworu, piwnicy, ruin czworaka i spichlerza. W miejscowości znajduje się również cmentarz wojenny z czasów I wojny światowej, na którym pochowani są żołnierze austriaccy.

PARTYZANCKA KOLONIA

Miejscowość początkowo nazywała się Wojsławice Kolonia. 17 kwietnia 1944 r. w trakcie walk partyzantów z oddziałami niemiecko – ukraińskimi wieś została spalona. Od tego momentu nazywa się Partyzancka Kolonia.

POPŁAWY

Miejscowość wzmiankowana była w 1662 r. Jedna z najmniejszych miejscowości gminy Wojsławice. Na terenie miejscowości znajduje się drewniana kapliczka św. Jana Nepomucena z XIX wieku.

PUTNOWICE KOLONIA

Wieś położona w pobliżu rzeki Wełnianki. Miejscowość datowana na 1427 r. W XV i XVI wieku na terenie Putnowic istniała parafia prawosławna. W lesie Kortyna w Putnowicach, na powierzchni 13 ha znajduje się cmentarzysko kurhanowe, na którym rozsianych jest ponad 50 dużych kopców – mogił, kurhany z wczesnego średniowiecza. Na terenie miejscowości znaleziono też srebrne monety.

PUTNOWICE WIELKIE

Miejscowość położona w pobliżu rzeki Wełnianki. Na terenie wsi znajduje się mogiła nieznanego żołnierza z czasów II wojny światowej oraz drewniana kapliczka z początków 1900 r.

ROZIĘCIN

Wieś wymieniona została w 1649 r., ale jej pierwotna nazwa to Ponikło. Po raz pierwszy nazwa Rozencin pojawiła się w 1839 r. Miejscowość położona jest na terenie falistym, pociętym malowniczymi wąwozami. W pobliżu miejscowości znajdowały się płyty upamiętniające poległych w obronie Wojsławic przed niemiecką pacyfikacją – radzieckich partyzantów. W miejscowości istnieje zespół śpiewaczy i kapela ludowa. Warto również wspomnieć o pochodzącym z Roziecina bracie Antonim, który w okresie międzywojennym znany był jako uzdrowiciel i pustelnik. Potrafił skutecznie leczyć ziołami, nastawiać złamania i wyrywać zęby. W czasie II wojny światowej był najprawdopodobniej informatorem Gestapo.

STADARNIA

Miejscowość położona w pobliżu rzeki Wojsławka. Po raz pierwszy wymieniona została w 1921 r.

STARY MAJDAN

Wieś położona w bardzo malowniczej okolicy, o bogatym urzeźbieniu, pokryta głębokimi wąwozami.

TROŚCIANKA

Wieś położona w malowniczej okolicy z licznymi wąwozami. Nazwa miejscowości po raz pierwszy pojawiła się w 1827 r.

TUROWIEC

Miejscowość położona w pobliżu rzeki Wełnianki. Miejscowość po raz pierwszy datowana jest na 1430 r. a w 1564 r. wzmiankowana jako Turowo. W 20- tych latach XX wieku Turowiec był jedną z trzech najmniejszych miejscowości. Najważniejszym zabytkiem jest cerkiew greckokatolicka, wpisana do rejestru zabytków 2 maja 1988 r. W Turowcu, do kasaty unii, istniała parafia greckokatolicka, zamieniona później na prawosławną. Nowa parafia łacińska otrzymała ziemię pounicką. Istnieje także kościół narodowy. Z kolei pierwsza świątynia unicka była drewniana. Obecny kościół jest murowany – wybudowany w 1832 r. W II połowie XIX wieku kościół został powiększony. Aż do 1919 r. był to kościół prawosławny. Po II wojnie światowej oddano go katolikom. Ponadto w Turowcu znajdują się:
– cmentarz rzymskokatolicki
– cmentarz polskokatolicki
– cmentarz prawosławny

WITOLDÓW

Miejscowość położona w pobliżu rzeki Wojsławki. Nazwa Witoldów po raz pierwszy pojawiła się w 1893 r.

WOJSŁAWICE

Początki Wojsławic sięgają najprawdopodobniej czasów Leszka Białego i legendarnego Wojsława – założyciela wsi, od którego wzięła nazwę.

Osadnictwo w okolicach Wojsławic rozpoczęło się już w okresie neolitu. Świadczy o tym kamienny grób skrzynkowy odkryty na polach wsi Poniatówka w 1934 r., pochodzący z połowy pierwszego tysiąclecia p.n.e. W Wojsławicach znajdowano toporki, grociki z krzemienia, groby popielnicowe i wczesnośredniowieczne kurhany. Istnieją przypuszczenia, że zamek w Wojsławicach został wzniesiony w miejscu wcześniejszego grodu.

Najstarsza odnaleziona pisana wzmianka o Wojsławicach pochodzi z albumu studentów Akademii Krakowskiej z 1404 r. – zapisani są tam bracia Andreas, Nicolas, Johannes Roslay de Voyslawycze dioec. Chelmensis.

W r. 1434 pojawia się wzmianka o Wojsławicach jako wsi należącej do katolickiej parafii kumowskiej.

Królewską wieś Wojsławice nadał Władysław Jagiełło na własność Janowi Ligęzie Czyżowskiemu herbu Półkozic, kasztelanowi krakowskiemu. Wtedy właśnie, około r. 1440 Wojsławice otrzymały prawa miejskie. Czyżowski ufundował drewniany kościół pw NMP i Wszystkich Świętych. Powstał również warowny zamek położony ok. 500 m na południowy wschód od miasta, na niedużym wzniesieniu, tuż za dawnym stawem.

W r. 1445 odnotowana jest pierwsza wzmianka o wojsławickich Żydach. Świadectwem wysokiego rozwoju Wojsławic jest fakt zwołania w 1466 r. sejmiku ziemi chełmskiej. W 1490 r. Wojsławice najechali Tatarzy i częściowo zniszczyli.

Następnie Wojsławice przechodzą w drodze spadku w ręce Jakuba Zakliki a od 1499 r. są w posiadaniu Hieronima Zaklika Czyżowskiego herbu Topór. Zwalnia on mieszkańców na 10 lat od obowiązków względem miasta i pomaga w odbudowie. W 1508 r. potwierdza przywileje lokacyjne. W akcie powtórzenia lokacji miejskiej mowa jest o istniejącym w Wojsławicach kościele oraz trzech cerkwiach – św.Eliasza, św.Onufrego i św.Praksedy.

W 1629 r. miasto przechodzi we władanie Janusza Tyszkiewicza – wojewody kijowskiego, a następnie jego spadkobierców. W 1636 r. z powodu pożaru spłonęły 64 domy.

Kolejnym właścicielem miasta był Stefan Stanisław Czarniecki. W 1703 r. Wojsławice dziedziczy jego córka Zofia Aniela Potocka, żona Michała Potockiego – wojewody wołyńskiego. W XVIII w. w Wojsławicach powstała gmina żydowska. W 1761 przybyła do miasta żydowska sekta frankistów. W 1717 r. miejscowość zamieszkiwało 37% Żydów.

W 1761 r. wygnano z Wojsławic ortodoksyjnych Żydów w wyniku oskarżenia o mord rytualny. Frankiści zdziesiątkowani czarną ospą ostatecznie opuścili miasto w 1763 r. Ortodoksyjni Żydzi ponownie mogli się tu osiedlać od 1780 r. Przy placu targowym, na południe od rynku została stworzona dzielnica żydowska.

W 1780 r. powstała tam murowana bożnica, którą rozebrano w 1981 r. W 1890 r. zbudowano obok druga bożnicę. Na terenie gminy znajdowały się dwa cmentarze. W 1928 r. w Wojsławicach zamieszkiwało już 57% Żydów.

W 1779 r. miasto dostała w spadku Humbelina z Potockich Kurdwanowska. Ponieważ chciała szybko odbudować strawione kolejnym pożarem miasto zezwoliła na ponowne osiedlenie się Żydów, dając im szereg ulg.

Zadłużone przez dzieci Humbeliny dobra odkupił Wojciech Poletyłło, kasztelan chełmski. W rękach tej rodziny pozostały aż do 1923 r. Poletyłłowie powiększali majątek skupując sąsiednie wsie i rozwijając gospodarkę rolną.

W pierwszej połowie XIX wieku Alojzy Poletyłło, senator Królestwa Kongresowego rozbudował dwór oraz zbudował browar, gorzelnię, octownię, fabrykę sukna i fabrykę narzędzi rolniczych. We wsi Huta funkcjonowały: huta szkła i piec wapienniczy. Miasto było bardzo zaniedbane: ulice i rynek nie posiadały bruków, brak studni, zabudowa wyłącznie drewniana, chaotyczna, typu wiejskiego.

W 1863 r. oddział wojsk rosyjskich dokonał napadu na miasteczko. Splądrowano i zniszczono pałac Poletyłłów.

W 1869 r. władze carskie odebrały Wojsławicom prawa miejskie.

W 1915 r. wieś stała się terenem działań wojennych. W najbliższej okolicy zginęło w walkach ok. 1400 żołnierzy rosyjskich i niemieckich. Kolejny pożar strawił część rynku, ulice Chełmską i Krasnystawską. Podupadł też majątek Poletyłłów.

Na początku lat dwudziestych majątek Poletyłłów został rozparcelowany. Folwark rozpadł się a park został wycięty.

W 1916 r. Austriacy zbudowali kolej wąskotorową, która łączyła Wojsławice z Uchaniami. Odcinek rozebrano w 1942 r. Przed II wojną światową Wojsławice liczyły ok. 3200 mieszkańców, w skład których wchodzili: Polacy, Żydzi i Ukraińcy.

W 1932 r. powstały w Wojsławicach dwie komórki Komunistycznej Partii Pracy. W czasie II wojny światowej przez Wojsławice przechodziły liczne oddziały wojska polskiego ze składu Frontu Północnego idące z rejonu Chełma na południe, w stronę Zamościa i Tomaszowa, m.in. grupa operacyjna kawalerii gen. Andersa po walkach w rejonie Sawina. W Majdanie Ostrowskim 20 września 1939 r. stacjonowała 41 dywizja piechoty gen. W. Piekarskiego przeprowadzając reorganizację.

25 maja 1940 r. SS rozstrzelało 12 osób a 100 wywieziono do Niemiec. Całkowicie zlikwidowano ludność żydowską.

W Wojsławicach powstała siatka AKi BCh. W 1941 r. zorganizowano we wsi komórkę organizacji komunistycznej Czerwona Partyzantka. W okolicy działała również grupa partyzancka dowodzona przez Konstantego Mastalerza ps. Stary (bitwa pod Nowym Folwarkiem – czerwiec 1942, 10 kwietnia 1944 r. zniszczenie niemieckiego urzędu pocztowego, inne akcje: likwidacja posterunków policji, urzędów gminnych i mleczarni kontyngentowych). W 1943 r., w akcji prowadzonej przez Witolda Fałkowskiego ps. Wilk, zniszczono urząd gminny w Wojsławicach, spalono wykazy kontyngentowe i rozbito mleczarnię.

17 kwietnia 1944 r. oddziały AK, BCh i Al, pod dowództwem por. Witolda Fałkowskiego i komendanta miejscowego rejonu AK, stoczyły bitwę o Wojsławice. Była to najpoważniejsza akcja zbrojna na terenie powiatu chełmskiego w czasie okupacji. W hołdzie partyzantom, którzy polegli w bitwie o Wojsławice wystawiono pomnik przy ulicy Uchańskiej, obok domu kultury. Wojsławice zostały wyzwolone 24 lipca 1944 r. przez oddziały 3 Armii Gwardyjskiej I Frontu Ukraińskiego.

Po wojnie na terenie gminy działały oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii. W 1947 r. Wojsławice zostały zelektryfikowane, natomiast w 1962 r. zbudowano wodociąg. W 1957 r. wzniesiono na gruzach pałacu Poletyłłów szkołę, która funkcjonuje do dziś. Przy ulicy Uchańskiej, jest wybudowany w 1968 r. Gminny Dom Kultury. W Wojsławicach mieści się również regionalna Izba Pamięci w Gminnym Centrum Kultury gdzie są eksponaty z dziedziny archeologii, historii i etnografii.

WÓLKA PUTNOWICKA

Miejscowość położona jest w pobliżu rzeki Wełnianki. Po raz pierwszy miejscowość wzmiankowana w 1839 r.